Afleiding bij jongeren in het digitale tijdperk

Afleiding onder jongeren is een groter wordend probleem. Social media nemen daarvan een groot deel voor hun rekening. Doorgaans besteden tieners een derde van hun tijd aan media. Met de introductie van de smartphone 2007 is het gebruik onder de bevolking én onder de jongeren flink toegenomen. Volgens een onderzoek van de NOS was het gebruik van deze mobiele telefoons in 2011 al 66% onder leerlingen van het voortgezet onderwijs. Het ging hierbij om gebruik van andere functies dan bellen alleen.

Volgens een ander onderzoek van de NOS in 2015 was dit aantal jongeren dat smartphones gebruikt op de middelbare scholen opgelopen tot 85%. Volgens een onderzoek van Media: Tijd uit datzelfde jaar blijkt dat jongeren toen gemiddeld zo’n 8 uur per dag aan media besteedden waarvan 4,5 uur via mobiele apparaten. Let wel het gaat hierbij om tijd inclusief multitasken, bijvoorbeeld het luisteren naar muziek terwijl je reist, maar ook het kijken van een film terwijl je whatsappt. Zuiver aan media besteedde tijd zonder multitasken ligt op een gemiddelde rond de 3 uur per dag. Daarnaast lag de hoeveelheid jongeren die überhaupt sociale media gebruiken dat jaar op 99%.

Afzwakken van leerprestaties van afleiding door media

Of al de afleiding van media invloed heeft op leerprestaties? Zeker. Leraren uiten hun frustratie bij RTL Nieuws in 2017. Het intensieve gebruik van berichten en social posts heeft volgens 92% van de leraren een negatief effect op de schoolcijfers. Doordat de smartphone altijd in handbereik is zorgt het voor teveel afleiding bij het maken van huiswerk.  In de nacht zorgen mobiele apparaten ervoor dat jongeren te lang opblijven en wel tot diep in de late uurtjes door kunnen gaan waardoor ze de volgende dag slecht presteren in de klas. Aan de andere kant kan een smartphone juist voor nuttige leerstof zorgen door de verbinding met het internet. Een vergelijkbaar fenomeen in het leslokaal waar de meningen over zijn verdeeld zijn de fidgets. Hierover later meer.

Verder denken docenten dat het probleem dat door social media ontstaat dieper ligt dan alleen het verslechteren van de cijfers op school. Het intensieve telefoongebruik leidt onder andere tot sociale en psychische problemen. Ondanks dat de ‘sociale media’ het woord ‘sociaal’ in zich dragen merken docenten op dat tieners juist steeds minder goed emoties kunnen afleiden uit gesproken als geschreven tekst. Volgens de leraren worden leerlingen steeds afhankelijker van emoticons om de emoties van anderen te begrijpen. De algemene kennis en mensenkennis gaat achteruit waardoor zinnen al snel te lang of te complex zijn voor jongeren om te begrijpen. De psychische problemen die door smartphones en social media gebruik ontstaan hebben vooral betrekking op verslavingsverschijnselen, die door veelvuldig gebruik in de hand worden gewerkt, en het feit dat het internet een platform biedt voor online (anoniem) pesten.

Maatregelen van docenten 

Er is volop discussie gaande onder docenten over wat nu de beste aanpak is om social media in de klaslokalen te handhaven. Aan de ene kant kan een smartphone in de klas voor een hoop afleiding zorgen, maar aan de andere kant is het de ideale zak-encyclopedia om informatie op te zoeken, zaken te factchecken en oefeningen te doen. En verder biedt het heel praktische oplossingen. Zo kunnen het schoolrooster, huiswerkopgaven en mededelingen altijd in handbereik gehouden worden en zijn deze middels het internet altijd up-to-date. Het kan bij opdrachten de sociale interactie bevorderen doordat leerlingen informatie, afbeeldingen en bronnen via de mobiele telefoon uitwisselen buiten lestijd.

Scholen hebben in eerste instantie om leerlingen kennis bij te brengen. Door de toename van het gebruik van de digitale wereld dragen basis- en middelbare scholen de verantwoordelijkheid om jongeren ook met mobiele en andere digitale apparaten om te leren gaan. Hierdoor is het lastig om de smartphone, en indirect dus sociale media, volledig uit het klaslokaal te verwijderen. Daarom zijn er docenten die het gebruik van smartphones bespreekbaar maken in de klas en daarnaast aandacht besteden aan impulscontrole. Het doel daarbij is om zelfregulatie aan te leren waardoor afleiding als gevolg van social media in het toekomstige werkende leven, privéleven of hogere onderwijs onder controle gehouden kan worden. Enige tijd besteden aan zelfreflectie is ook belangrijk voor het kind. Hierdoor wordt er tijd vrij gemaakt om stil te staan wat het effect is van je eigen impulsen niet onder controle te kunnen houden en waarom zelfregulatie van belang is.

Voor de leraren zelf kan er MDM-software gebruikt worden. Dat is Mobile Device Management software waarmee docenten precies kunnen zien welke leerlingen op hun smartphone ingelogd zijn en hoeveel tijd ze spenderen op het apparaat. Daarnaast kan ermee gereguleerd worden welke apps op de mobiele telefoon zijn toegestaan en welke niet. De leraar krijgt zo een stukje controle in de klas terug zonder daarvoor de telefoons te hoeven afpakken.

Andere afleidingen bij de jeugd

Een ander object dat erg populair is in klaslokalen zijn de fidgets en soortgelijk speelgoed. Deze worden aan de ene kant studie bevorderende eigenschappen toegekend en aan de andere kant verweten dat het juist voor teveel afleiding zou zorgen. Echt concreet bewijs voor de concentratie verbeterende eigenschappen van fidgets en ander friemelmateriaal is er nog niet, maar het is wel aangetoond dat mensen met ADD, ADHD, OCD, autisme en in zekere mate GAD (General Anxiety Disorder) er baat bij kunnen hebben. Dat komt omdat het friemeltuig wél aantoonbaar stress kan verlagen.

Mensen met een concentratiestoornis worden snel afgeleid en gaan automatisch aan spullen pulken, met pennen klikken of met hun benen tikken. Een stukje fidget speelgoed kan daarbij een bepaalde stabiliteit en daardoor rust geven. Hetzelfde geldt voor mensen met OCD of autisme die dwangmatige dingen doen of behoefte hebben aan het volgen van patronen. Een fidget kan daarbij helpen. Verder kan zo’n speeltje helpen bij het afkicken van een verslaving zoals roken wat gepaard kan gaan met neurotische tics. En dus ook wanneer jongeren op een social media dieet zijn. Leraren kunnen overwegen om fidgets in de klas in te zetten als alternatief voor het overmatig gebruik van een smartphone.